Barokni Beograd, preobražaji 1717-1739

Autor: grupa autora

Beograd u doba baroka je kratak trenutak u njegovoj istoriji kada ga je Austrijska monarhija preuzela od skoro dvovekovnog turskog upravljanja i grandioznim poduhvatima u par decenija pretvorila iz orijentalne varoši u pravi evropski utvrđeni grad.

Grad su Turci potpuno napustili, a doselili se žitelji Evrope sa raznih strana Austrijskog carstva, među njima bilo je trgovaca i zanatlija, ratnih veterana i sirotinje koja se nadala boljem životu na novom prostoru. Uselili su se u prazne turske kuće, džamije pretvorili u crkve i kapele, i svoju varoš na prostoru današnjeg Dorćola velikom izgradnjom podelili na blokove sa pravilnim ulicama i nizom zgrada baroknih fasada. Podignutesu palate, kasarne, bolnica, apoteke, pivara, solana, manastiri i škole. Na suprotnoj strani, padini koja se od Knez Mihailove ulice spuštala ka Savi živeli su Srbi okupljeni oko Saborne crkve i svoje mitropolije.Oko oba naselja, nemačkog i srpskog, po prvi put su izgrađeni varoški bedemi sa kapijama u koje su se slivala četiri glavna gradska puta. Kroz Temišvarsku ili Smederevsku kapiju vodila je današnja Dunavska ulica, Carska, kasnije Vidin kapija bila je na pravcu Ulice cara Dušana, Virtenbergova, kasnije Stambol kapija u pravcu Vasine i Šabačka kapija u pravcu Karađorđeve ulice.Beogradska tvrđava se preuređuje u modernu utvrdu sa dekorativnim baroknim kapijama i inovativnim zdanjima kao što su Veliki „rimski“ bunar i Velika barutana.Veoma ambiciozan plan za novu ulogu Beograda urušio se u trenu, novim ratom između Austrije i Turske. Grad je izgubljen i ubrzo po povratku Turaka Beogradu je vraćen orijentalni izgled. Porušena su sva utvrđenja, bedemi koji su okruživali nemačku i srpsku varoš, sve kuće višespratnice, između ostalih prinčeva kasarna i mitropolitska rezidencija, a širom grada niču minareti. Skoro svi stanovnici Beograda, sa svojim dragocenostima, beže ka severu, a Turci u njemu zatiču samo 45 Jevreja i osam Srba.Beograd je austrijskom baroknom rekonstrukcijom prvi put posle više od hiljadu i po godina, odnosno rimske izgradnje Singidunuma, građen unapred osmišljenim urbanističkim planovima i pristupom gradu kao jedinstvenoj celini. Većina baroknih promena u gradu nestala je netom, ali se i do danas njeni tragovi čuvaju u jezgru grada, u izgledu glavnih saobraćajnica i blokova zgrada. Nekadašnji varoški bedemi stoje kao podsećanje na barokna vremena u obrisima Kosančićevog, Topličinog i Obilićevog venca.