Čedomil Veljačić Ethos spoznaje u Evropskoj i u Indijskoj filozofiji

Ethos spoznaje u evropskoj i indijskoj filozofijiČedomil VeljačićIzdavač: BIGZ, Beograd 1982; Filozofska bibliotekamek povez, strana 120, 20cmČedomil Veljačić (Zagreb, 18.6. 1915 - Kalifornija, 28.12. 1997.) je jedan od najznačajnijih predstavnika jugoslovenskog budizma u drugoj polovini 20. veka. Rođen je 1915. godine u Zagrebu, gde 1939. godine završava Filozofski fakultet.Sadržaj/Садржај1 Poticaji ka budizmu2 Doktoriranje i predavanja3 Povlačenje u budistički hram4 Pisanje5 Kraj života6 Literatura7 Spoljašnje vezePoticaji ka budizmu[uredi - уреди | uredi izvor]Zgrožen užasima Drugog svetskog rata, po sopstvenom kazivanju, sredinom ratnog razdoblja mu pod ruke dolazi italijanski prevod Bhagavad Gite koji na njega ne ostavlja dublji utisak. Šta više, Bhagavad Giitu je uvek smatrao više-manje ratno-huškaškim delom ranog, neuljuđenog i divljeg arijevskog plemstva koje opravdava ubijanje i volju za dominacijom. Sličan utisak već u mladosti na Veljačića ostavljaju dela judeo-hrišćanskog kulturnog kruga. Stoga, već ranije mnogo veću utehu nalazi u Gandijevskoj etici nenasilja i učenjima bliskim džainizmu i budizmu.Doktoriranje i predavanja[uredi - уреди | uredi izvor]Verovatno su ga ta rana iskustva i traganja usmerila ka daljnjem istraživanju istočnih filozofija, pa 1962. godine doktorira s tezom „Komparativno izučavanje indijske i evropske filozofije“ i već sledeće godine postaje voditelj kolegijuma azijskih filozofija na Odseku za filozofiju Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Zagrebu. U tom razdoblju zajedno s kolegama profesorima Radoslavom Katičićem i Svetozarom Petrovićem sudeluje u osnivanju studija indologije na zagrebačkom Filozofskom fakultetu.Veljačić u razdoblju od 1963. do 1965. boravi u Indiji kao gostujući profesor u okviru indijsko-jugoslovenske kulturne razmene i predaje na poznatim sveučilištima u Madrasu (južna Indija), Delhiju i Šantiketanu (istočna Indija, pokrajina Bengal, sveučilišna ustanova osnovana od strane poznatog indijskog nobelovca Rabindranata Tagora). Razdoblje provedeno u Indiji je Veljačić iskoristio za daljna proučavanja indijskih filozofija, posebno budizma, usavršavanje jezika (sanskrita, palija i ostalih prakrta) te intenzivno prevođenje nekih od temeljnih indijskih filozofskih dela, kao i za pisanje komparativnih studija istočnih i zapadnih filozofija.Zgrožen svetom, po sopstvenom kazivanju - Sartreovskom mučninom, u njemu je tinjala iskra žudnje za budističkim povlačenjem, tačnije begom, iz sveta. Mladalačka zgroženost nad nasiljem i ljudskim zločinima, u Veljačića je bila osnova koja je kasnije pokrenuta osećajima dubokog gnušanja nad konzumentskim materijalizmom socijalizma i kapitalizma podjednako, a dodatno i najezdom naraštaja hipija sa „divljeg zapada“, kako ga je nazivao, čiju je masovnu navalu u besciljnom traganju za smislom života lično svedočio u Indiji tokom 60`tih godina.Povlačenje u budistički hram[uredi - уреди | uredi izvor]Tako početkom 1966. godine odlazi u Šri Lanku i ispunjava svoj san o zaređivanju u budistički teravadski prosjački red. Nakon dve godine pripravništva, 1968. godine biva potpuno zaređen i uzima monaško ime Bhikkhu (monah, prosjak) Nana-jiivako (koji živi znanje). U meditativnoj osami piše svoja glavna dela i nebrojene članke, pisma, osvrte, pisane i objavljivane na hrvatskom, engleskom i nemačkom jeziku. Odlazak u budističke monahe Veljačiću daje svojevrsnu aureolu legendarnog i mističnog junaka ili sveca, a njegova naglašena akademska aktivnost, uprkos udaljenosti i boravku u Šri Lanki (s koje se, usprkos stalnom zapitkivanju znatiželjnih s područja Jugoslavije, nikada nije vratio) ga i dalje održava stalno prisutnim u jugoslovenskim i zapadnim akademskim krugovima.Pisanje[uredi - уреди | uredi izvor]Kao svojevrsna legenda i pionir jugoslovenskog akademskog izučavanja istočnih filozofija (posebno budizma), Veljačič uskoro postaje i naš najpoznatiji popularni predstavnik budizma i uopšte istočnih filozofija. Tako je u razdoblju druge polovine 20. veka postao najpoznatije ime domaće filozofske indologije, i najplodniji domaći pisac na tom području. Pokrenuo je mnoge ljude i izvan akademskih krugova na traganje za smislom u okviru budizma i ostalih istočnih filozofija. Iako u osami na udaljenoj Šri Lanki, Veljačić tako postaje najpoznatiji misionar budizma u Jugoslaviji. Pod njegovim uticajem i vođstvom nastavljaju delovati poznata imena domaće filozofske indologije, od kojih je najpoznatija svakako Rada Iveković, tadašnja profesorica zagrebačkog Filozofskog fakulteta, koja je uz Veljačića postala najplodnija domaća autorka komparativnih studija i prevodilac brojnih istočnih (posebno budističkih) filozofskih dela.Kraj života[uredi - уреди | uredi izvor]Na `pustinjačkom otoku`, kako ga je zvao, ostaje sve do 1989. godine, kada mu se zdravlje pogoršava, a ratna zbivanja koja su toliko snažno obeležila njegovu mladost, i koja su se nekako baš u to vreme pripremala da ponovo razore zemlju iz koje je potekao, konačno ga sustižu u obliku građanskog rata i na njegovoj pustinjačkoj Šri Lanki. Tako na nagovor svoje ćerke Snježane Akpnikar (s kojom je radio na istraživanju ostataka jainske kulture u predislamskoj Arabiji), prelazi živeti u SAD, gde je poslednje godine života proveo u mahayanskom manastiru Deset hiljada Buda u Kaliforniji, gde mirno umire 28. decembra 1997. godine.Indijska filozofija (sanskrit: darśhana) označava na filozofske škole i tradicije Indijskog potkontinenta.Istorija indijske filozofije može se grubo podeliti u tri duža perioda: predsistematska misao Veda, upanišada, epova i ranog budizma; klasični sistemi hinduističke, budističke i đainske misli, uključujući i teologije teističkih tradicija; i savremena indijska filozofija od XIX veka do danas. Današnji indijski filozofi razmatraju i ideje preuzete iz tradicije Zapada.[1]Većina knjiga antičke indijske filozofije su bili komentari koji razjašnjavaju izvorne religijske i filozofske tekstove.[1] Mnoštvo tumačenja vodilo je do formiranja različitih škola, koje su u srednjem veku postale poznate kao šest škola filozofije ili šest daršana, i to: samkja, joga, mimamsa, vedanta, njaja i vaišesika. Osnovno nastojanje svih škola je da se čovek, zasenjen urođenim neznanjem, avidya, uputi putem istine.[2]Razvojem indijske misli je gospodario asketski ideal.[2] Moralno vladanje ima za cilj očišćenje, življenje u skladu s moralnim propisima zaustavlja ili uspavljuje želje i strasti, koje, zaokupljajući, uznemiravajući ili kaljajući um, sprečavaju svetlost istine da se na njega izlije ili da se u njemu trajno nastani: jedino spokojan um može da učestvuje u saznanju.[2]Sadržaj1 Istorija2 Glavna pitanja3 Vidi još4 Reference5 Literatura6 Spoljašnje vezeIstorija[uredi | uredi izvor]Mahavira, drevni indijski učitelj i mudrac iz 6. veka pne.Filozofija u Indiji ima dugu tradiciju. Niz različitih škola razvilo je svoje postavke u odnosu na pitanja epistemologije i ontologije - to jest, pitanja koja su se ticala proučavanja valjanosti, dostupnosti i obima znanja, kao i na prve principe bića. Različite filozofske škole označavale su se terminom daršana, `gledište`, što je podrazumevalo kritički pogled na svet, iako su i drugi termini, kao što su vada ili `razgovor`, takođe bili korišćeni. Sve ove škole cvetale su između VII i XVII veka.[1]Od VII veka nadalje tradicija komentara svetih tekstova (ili sutra) počela je naglo da buja. Ove sutre bile su često toliko jezgrovite da ih nije bilo moguće razumeti bez komentara i - neizbežno - različiti komentari nudili su i različite interpretacije. Ovi sistemi tumačenja postali su kodifikovani u srednjem veku i to u šest škola filozofije ili šest daršana, a to su samkja, joga, mimamsa, vedanta, njaja i vaišesika, koje se opet često grupišu u tri para: samkja-joga, mimamsa-vedanta i njaja-vaišesika. Ovakvu šemu predlagali su zagovornici bramanske ortodoksije, kako bi kodifikovali različite škole u one koje prihvataju vedu kao otkrovenje (astika, pravoverne) i one koje odbacuju ova verovanja (nastika), a to su bili đaini, budisti i materijalisti. Ova šema takođe prenebregava važne filozofske spekulacije koje su bile fokusirane na boga Šivu, šaiva sidhanta i ne-saidhantika tradicije (kasnije su često označavane kao kašmirski šaivizam).[1]I dok su sve one imale zajedničku terminologiju, astika škole razlikovale su se u znatnoj meri po svom gledanju na sopstvo, proces reinkarnacije i druge metafizičke pojmove. Na primer, advaita (u značenju ne-dvojstvo) škola Šankare, bramanskog filozofa rođenog u Kerali (788—820), zagovara da kroz otkrovenje sagledavamo jedinstvenu realnost brahmana, sa kojim je `sopstvo` identično, dok vaišesika škola tvrdi da je postojanje sastavljeno od sićušnih, atomskih entiteta. Svaka od ovih tradicija smatrala je sebe učenjem koje doprinosi oslobađanju (mokša) iz ciklusa reinkarnacija.Nasuprot ovome, indijska filozofija u XX i XXI veku nema ovakve spasilačke ambicije i pod snažnim je uticajem filozofije Zapada. Savremena proučavanja indijske filozofije su naročito usmerena na jezik i logiku.[1]Glavna pitanja[uredi | uredi izvor]Главни чланак: Atman, Braman, Darma, Karma (budizam) и ReinkarnacijaNajčešća pitanja koja su zaokupljala indijsku filozofsku analizu bila su: pitanje bića, da li postoji zaista samo jedna primarna stvarnost ili mnoštvo stvarnosti; značenje čovekovog života; priroda jezika i odnos reči prema objektu; i na kraju priroda znanja. Dok su neka od ovih pitanja sasvim bliska glavnim debatama u okviru zapadne filozofije, stil izlaganja indijske filozofije karakterističan je po tome da se debata tokom niza vekova odvijala uglavnom kroz komentare svetih tekstova.[1]U čitavom toku indijske filozofije etička zaokupljenost je prilično neizražena.[2] Osnovno nastojanje svih škola je da se čovek, zasenjen urođenim neznanjem (avidya), uputi na svetlosni put istine. Istina gotovo uvek zahteva dugotrajnu i čvrstu disciplinu. Osvajanje istine pretpostavlja odvojenost od sveta, prestanak nemira psihofizičkog kompleksa, zadovoljstva i bola, pobedu nad tvrdokornim potvrđivanjem ličnosti, koja zapravo ne postoji6/28