Miodrag Jovanović Srpsko crkveno graditeljstvo i slikarstvo novijeg doba

Miodrag JovanovićSrpsko crkveno graditeljstvo i slikarstvo novijeg dobaMeki povezKnjiga nije zamišljena kao pregled ili kao istorija srpske crkvene umetnosti u protekla tri veka. Ukoliko, ipak, delimično to jeste, razloge treba tražiti u potrebi da se obaveste čitaoci i argumentuju osnovne teze. A one su, čini se, dosta jasno postavljene i objašnjavane, sa željom da se doprinese smanjenju neosnovanih predubeđenja, zabluda i nesporazuma. Zapravo, kolikogod izgleda da su proučene sve važnije pojave u novijoj religioznoj umetnosti, poznavanja su nepotpuna, pogotovu u odnosu na tekuće stoleće. Za tumačenje krize kriterijuma u srpskoj crkvenoj umetnosti potrebna su još mnoga osnovna topografska uporedna istraživanja da bi se ona još bolje potvrdila, opovrgla, branila, tražio iz nje izlaz. Pored ostalog treba istaći da kriza nije naslućena tek sa pokušajima obnove srpsko-vizantijskog stila i usponom tradicionalizma, nego je započeta još u XVIII veku, u prvom većem raskoraku između zahteva poštovanja ortodoksnog sadržaja i potrebe uvođenja evropeizovanih oblika. Na takvom nasleđu pravoslavni Srbi i danas obavljaju obrede, upućuju molitve i poštuju svoju veru, u hramovima sagrađenim pod znakom različitih uticaja i stilova, pred slikama religijske i crkvene istorije nastalim na poukama takođe raznolikih savremenih poetika i tehnika. Da bi se razumeo raspon između Bođana i Voždovca, između sremsko-karlovačke Saborne i beogradske Svetosavske crkve, nedostajale su još mnoge činjenice i širina pogleda. Utisak neutralnosti iskaza proističe i iz uverenja da su pitanja prvenstveno teološka, ako ne multidisciplinarna, sa trudom istoričara umetnosti da ostane u granicama metodologije svoje nauke. Jedno od pitanja se isprelo iz činjenice da čovečanstvo i na izmaku drugog milenija mnoge pokretačke snage nalazi u religiji, pri čemu razne konfesije imaju nejednak odnos prema formalnoj ljusci hrama i religiozne slike. A sa mnogo više priprema i predznanja pristupa se prosuđivanju spoljašnje i unutrašnje arhitetkture modernih profanih građevina, dok se pred crkvenim zdanjem i slikom prepušta spontanom religioznom i nacionalnom osećanju vere i tradicije. Knjiga je samo pokušaj provere količine takvih znanja i podsticaj da se dođe do svestranih zaključaka i konačnih sudova.11/3