Nikola Milošević Kutija od orahovog drveta

Nikola Milošević Kutija od orahovog drvetaMeki povezKutija od orahovog drveta donosi nove osobine romansijerskog rukopisa Nikole Miloševića: dok je u Niti miholjskog leta, u socijalnim i individualnim pripovedačkim nizovima, nastajalo iskustvo melanholičnog nagoveštaja, uklještenog između filozofije i neuroze, dotle u Kutiji od orahovog drveta dolazi do osobenog raslojavanja narativnih nizova, do njihovog naglašenog osamostaljivanja, do međusobnog odjekivanja različitih asocijativnih fragmenata, što su sve tragovi iskustva oscilacije koje ispunjava egzistenciju pripovedačkog ja.Ono oscilira između evokacije jedne niskomimetske situacije, prožete naglašenim seksualnim doživljajima junaka, njegovim prepoznavanjem u paradoksima erotske žudnje, jedne satirične dispozicije okolnosti u kojima ova seksualnost teži da sebe prepozna, i jedne izrazite misaone orijentacije u obliku traganja za Bogom koji bi učinio da ne bude onoga što je bilo. U tom traganju ovoja teži za iskupljenjem: ono otkriva sebe u iskustvu patnje i krivice. Jer, ono je svesno da pripoveda o "tamnoj strani duše": nema nikakve radosti u ovoj tami koju pripovedanjem zaziva, nema ni uživanja u niskostima koje se opisuju, već se sve pojavljuje u jednoj čudnoj perspektivi i percepciji.Dugotrajni opis životnih stanja dat je u funkciji osude, on je praćen jednim gestom koji treba da dovede, ali ne dovodi, do iskustva pokajanja, gestom umesto pokajanja: taj gest oličavaju reči da bi bilo bolje da nije bilo ono što je bilo. Iz tog znanja, osnovanog na opisima jednog životnog brodolomnika, nastaje potraga za BOgom koji može učiniti da ne bude ono što je bilo. Gest i potraga predstavljaju osnovne egzistencijalne moduse pripovedača romana Kutija od orahovog drveta. Sudbina ovogja predsatavlja, dakle, onu egzistencijalnu perspektivu u kojoj treba odmrsiti postojanje jednostavnih životnih situacija i jednostavnih pripovedačkih formi ovog romana: morfološka svedenost pripovedanja praćena je svrhovitom jezičkom okoštalošću kao dvostruki refleks unutrašnjeg hladnog i smirenog vrtloga samogj’a.U toj dimenziji ovaj roman ima svog korespondenta u Strindbergovoj Ispovesti jednog ludaka. Ethos u kojem se okupljaju patnja i krivica predstavlja novi beočug koji Kutija od orahovog drveta unosi u horizont filo- zofije i neuroze: estetski učinak podrazumeva, umeSto melanholije i mizantropije, dejstva užasa, turobnosti i morbidnosti koja se pripovedački pojavljuju u ledenoj svetlost jednog cmog sunca.Milo Lompar6/7